Tên khoa học : Solenostomidae
Thật khó mà xác định được đâu là loài cá kỳ lạ và ngộ nghĩnh nhất của rặng đá ngầm, nhưng chắc chắn rằng cá ống ma được xếp vào hàng topten những loài cá lạ. Thân mỏng nhưng đầu đồ sộ và vây to làm cho chúng nhìn bề ngoài chẳng giống cá tí nào. Rất khó phát hiện ra nhờ vào biệt tài ngụy trang của chúng.
Là một loài cá nhỏ với cái mỏm rất dài, vây lớn, có 2 vây lưng, thân nhỏ được bao phủ bởi những mảng sừng. Cá trưởng thành dài khoảng 15cm.
Hàm của chúng biến thành một cái mỏm dạng ống thon dài và tận cùng là một cái miệng không có răng. Để ăn mồi, chúng tạo ra một sự giảm áp trong cái mõm ống, rồi chúng bất thình lình mở miệng để hút con mồi vào (như tất cả các loại Syngnathiformes).
Cá mái to hơn cá trống, có vây bụng tạo thành một cái túi để dành cho việc ấp trứng. Đây là một trong số ít trường hợp mà sự chăm sóc của cha mẹ thuộc về giống cái. Đa số trong các loài cá thì con trống lãnh nhiệm vụ chăm trứng. Hình trên mô tả chi tiết vây bụng của một cô cá mái Solenostomus Paradoxus với trứng nằm bên trong có thể được nhìn thấy.
Sinh thái
Thường thấy ở những vung nước nông ven biển, trong phá, vịnh và những rặng đá ngầm sau. Khi chưa trưởng thành, chúng sống như một phiêu sinh vật một thời gian rất dài. Sau khi đã trưởng thành, chúng an cư tại khu vực tầng đáy thành từng cặp. Chúng ăn những loài giáp xác nhỏ, hút xuyên qua cái miệng hình ống và nuốt.
Một con Solenostomus Paradoxus còn nhỏ vừa qua giai đoạn ấu nhi, đang tập bơi bên cạnh con trưởng thành.
Gần giống với syngnathids, nhưng chỉ có solenostomid là có vây lớn.
Thường thì chúng bơi thành cặp, con mái to hơn con trống, cả hai thong thả lượn lờ với cái đầu chúc xuống mà thoạt nhìn bạn sẽ có cảm tưởng như chúng trôi lửng lơ theo dòng nước.
Mặc dù được nhiều người biết đến với cái tên cá ống ma, sinh vật mỹ miều này không thuộc họ Syngnathidae. Tuy nhiên, chúng là người anh em gần và được xếp vào họ Solenostomidae, với một giống duy nhất Solenostomus và có khoảng chừng 6 loài :
Cá ống ma bông (Solenostomus paradoxus)
Cá ống ma đại (Solenostomus cyanopterus)
Cá ống ma xù (Solenostomus paegnius)
Cá ống ma Halimeda (Solenostomus sp.)
Cá ống ma đuôi dài (Solenostomus armatus)
Cá ống ma tua xù (Solenostomus leptosomus)
Có thể kể ra một vài đặc tính khiến người ta phải tách chúng ra khỏi Syngnathidae. Thứ nhất là do loài Solenostomus có vây bụng, và một vây lưng thứ hai, và tất cả các vây đều phát triển tốt. Một sự khác nhau quan trọng nữa là con trống không chăm sóc và ấp trứng mà là con mái. Những thành viên của họ này trải rộng hơn về mặt địa lý (nếu so với Syngnathidae) phần lớn là do giai đoạn ấu thể ngoài biển khơi kéo dài. Nhưng chúng lại có vòng đời tương đối ngắn. Nếu bạn có dịp nuôi những chú cá thuộc hàng hiếm này, hãy yên trí là cách chăm sóc chúng cũng tương tự như đối với những thành viên thuộc họ Syngnathidae. Sau đây là 4 loài phổ biến nhất trong số 6 loài kể trên :
Cá ống ma bông
tên khoa học : Solenostomus paradoxus
Là một trong những loài cá tuyệt đẹp hơn tất cả ở rặng đá ngầm. Mõm dài, vây mở rộng và những tua nhỏ trên da. Cá ma bông trông thật huyền ảo nhờ sự đa dạng về màu sắc, những mảng màu đan xen một cách lung linh bởi những chấm hay đường vân đủ màu trắng, vàng, cam, đỏ, nâu và đen.
Cá mái thường to hơn và có những vây bụng phát triển tạo thành những túi dùng cho việc sinh sản, tại đó trứng sẽ được ấp để nở ra cá con.
Theo kinh nghiệm của các nhà khoa học thì trong một cặp, cá trống và cá mái luôn có màu sắc giống nhau như cặp cá dưới đây:
Con trống hình trên và con mái hình dưới
Một cặp trống mái nữa với con trống hình trên và con mái hình dưới.
Loài này phân bố khu vực Ấn độ-Thái bình dương. Người ta thường thấy chúng xuất hiện ở những vùng biển duyên hải được che chắn như vịnh, phá hoặc các rặng đá ngầm đại dương.
Chúng thực sự trải qua một giai đoạn khá dài ngoài biển khơi, khi chúng còn là những ấu thể trong suốt. Chúng chỉ di chuyển vào vùng biển ven bờ một khi đã trưởng thành, để bắt cặp và sinh sản. Lúc này, chúng bắt đầu thay đổi màu sắc và trở nên đẹp lộng lẩy.
Đây là một con cá ống ma bông chỉ mới vừa qua giai đoạn ấu thể.
Cá ống ma bông thường được tìm thấy gần những chú sao lông, là đối tượng mà chúng có thể ngụy trang theo nhờ vào màu sắc và hình dáng. Người ta cũng thấy chúng xuất hiện quanh quẩn những dãy san hô sừng, san hô lông, san hô mềm và san hô đen. Chúng rất thích dòng nước trong lành bên trên những đệm cát rộng, rải rác những nhánh san hô sừng.
Rất dể phân biệt với những loài Solenostomus khác nhờ những tua nhỏ trên da và màu sắc sặc sỡ.
Chúng thường lượn lờ sát đáy, đầu chúc xuống hơi xiên. Cá trống và cá mái luôn quấn quít bên nhau, cá trống nhỏ hơn. Bức hình trên cho thấy cá mái đang sinh sản.
.jpg)
Sinh vật này còn được biết với cái tên cá ống ma hề (Harlequin Ghost Pipefish) thuộc lớp cá có xương, bộ Syngnathiformes, họ Solenostomidae, thuộc một họ nhỏ có bà con với cá ống và cá ngựa sống tại những vùng đệm cỏ và tảo biển. Hình dáng ngược đời của cá ống ma, cộng với làn da có những màu sáng và cực kỳ sặc sở tạo ra một lốt ngụy trang tráng lệ và hoàn hảo. Một con tôm con hay những con mồi nhỏ sẽ không thể nào ngờ nổi có một cái miệng nguy hiểm đang rình rập chúng ở một con vật có hình thù như một chiếc lá lạ lùng này. Nó có thể biến đổi ra nhiều màu sắc khác nhau để hòa mình vào môi trường xung quanh.
Loài cá này có thể nằm bất động cả ngày, thậm chí chúng chẳng buồn căng vây lên nữa. Vì vậy nếu không nhìn kỷ, bạn sẽ lầm chúng là một chiếc lá hay một nhánh san hô sừng. Nhưng khi đêm đến, chúng giương vây và bắt đầu tìm mồi quanh quẩn rặng san hô, nơi chúng thường ẩn nấp. Người ta nhận thấy có những con cá ống ma được tìm thấy tại một nơi vào năm trước, vẫn xuất hiện ngay chổ đó vào năm sau.
Một vài hình ảnh về loài cá có tính biến đổi cao này.
Cá ống ma đại
tên khoa học : Solenostomus cyanopterus
Loài này có một cái mõm khá dài, có thể thay đổi màu sắc từ xanh lá cây sang nâu để nhạy theo một chiếc lá của đám cỏ biển ở mức độ tinh xảo nhất. Đuôi kéo dài và cuống đuôi ngắn đặc biệt ở những con mái to hơn. Những cô cái mái phát triển đạt chiều dài tối đa là 15cm, được xem là thành viên lớn nhất của gia đình ống ma như tên gọi của nó.
Phân bổ vùng biển Ấn độ-Thái bình dương. Hệ sinh thái của chúng tập trung chủ yếu ở các vịnh hoặc phá. Hình sau đây là một con mái màu nâu và một con trống xanh lá cây bơi sát bên dưới. Chúng ăn các loại giáp xác và cá nhỏ.
Con cá ống ma thô này vừa tóm được một con cá nhỏ, có lẻ là một con cá bống.
Chúng thường sống chung với đám cỏ biển, nơi chúng có thể ngụy trang một cách tài tình để lẫn vào môi trường xung quanh.
Một cặp cá ống ma thô với con mái to hơn bên dưới.
Điểm khác biệt chính của cá ống ma thô với những loài Solenostomus khác là chúng có đuôi dài hơn nhưng cuống đuôi lại ngắn hơn. Tuy nhiên, nếu so với Solenostomus paegnius thì S. Cyanopterus có cuống đuôi hơi dài hơn một chút.
Sau khi xem xét đuôi và cuống đuôi, ta có thể xác định chú cá hình trên thuộc Solenostomus cyanopterus.
Hình trên là một con trống xanh lá cây. Dáng bơi của chú cá này là một điển hình, đầu hơi chúc xuống, lờ đờ giật lùi, trông cứ như là một chiếc lá rụng ra từ đám cỏ biển vậy.
Một vài hình ảnh minh họa sự biến đổi màu sắc ở cá ống ma thô.
Hình trên là một con trống với những sợi tơ trên da, tương tự như loài S. paegnius.
Cá ống ma xù
tên khoa học : Solenostomus paegnius
Gần giống với S. cyanopterus, dài khoảng 12cm, có thể đổi màu từ xanh lá sang nâu đỏ, trên da đầy những tơ nhỏ; mỏng và phân nhánh. Thoạt nhìn giống như chúng bị tảo bao phủ. Hình trên là một chú cá ống ma xù trống.
Phân bố tại các vùng biển Ấn độ-Thái bình dương.
Loài này có một quá trình ấu thể ngoài biển khá dài, đến khi gần bằng kích thước con trưởng thành, chúng di chuyển đến vùng vịnh, tập trung ở tầng đáy, nơi có nhiều cát chỉ khi nào đủ trưởng thành để ắt cặp và sinh sản.
Thường sống gần những nơi có nhiều tảo hay tập đoàn thủy tức.
Giống với loài S. cyanopterus, phân biệt được rõ ràng nhờ vào cuống đuôi ngắn. Nếu những sợi tơ của chúng có thể gây nhầm lẫn với S. paradoxus thì có thể phân biệt nhờ vào cái đuôi dài và lởm chởm hơn, nhờ vào những sợi tơ mỏng hơn; ngắn hơn và chia nhánh và mảng màu đều đều giống nhau.
Từ trên xuống hai con trống và một con mái.
Cá ống ma Halimeda
tên khoa học : loài Solenostomus
Đây có lẽ là loài ống ma nhỏ nhất với chiều dài khi trưởng thành chỉ đạt 6cm, mõm rất dài, đuôi ngắn, cuống đuôi dài.
Phân bổ vùng biển Ấn độ-Thái bình dương.
Sống tại các vịnh, phá hoặc rặng đá ngầm ngoài.
Rất thường thấy ở những khu vực có nhiều tảo. Khi chúng ở gần loại tảo Halimeda xanh lá, chúng tỏa màu xanh sáng lên một cách đẹp mắt. Tương tự, khi tiếp cận vùng tảo đỏ san hô, chúng sẽ thay bộ áo đỏ hoặc nâu mới.
Điểm khác biệt chính khi so với S. cyanopterus là chúng có đuôi ngắn và cuống đuôi dài.
Có khoảng 200 loài cá ống khác nhau trên khắp thế giới, nhưng chỉ một ít trong số đó là được nhập khẩu thường xuyên. Một số loài cá ống như cá ống da sấu, cá ống sọc xanh biển, cá ống mạ vàng, cá ống sọc v..v... có thể được mua dể dàng.
Riêng đối với cá ống ma, hầu hết trong chúng ta đều chưa có dịp may được chiêm ngưỡng vẽ đẹp này ngoài trang sách cũng như trên các trang web. Số đông xem được loài cá này ngoài đời thật là tại những bể cá công cộng lớn. Một số ít khác vẫn có cơ hội để được lặn cùng chúng. Dường như chưa ai có được một con cá này tại bể cá gia đình.
